दहा मिनिटांत पत्रकार व्हा!

पत्रकार. हा एक सन्मानाचा शब्द आहे. आपल्याला माहिती देणाऱ्यांची जडणघडण करण्याऱ्या शाळा अस्तित्वात आहेत. कारण आपणा सर्वांना सातत्याने माहिती हवी आहे. बातम्या नसलेले जीवन म्हणजे प्रेम नसलेल्या जीवनासारखेच आहे...अगदी निराशाजनक प्रवासासारखेच. आपल्याला रिकामपणाचीही भीती वाटते आणि पत्रकाराचेही. तो आपल्यामधेच राहतो, अगदी आपल्या अवतीभवतीच असतो आणि आपण त्याने दिलेली माहिती वाचत असतो. कारण माहिती मिळविणे हा आपला हक्क आहे..

चांगला पत्रकार होण्यासाठी काही बाबी आवश्यक आहेत. काही सवयी अंगी बाळगाव्या लागतात. हे एक तंत्र आहे, परिणाम करण्याचे, भय निर्माण करण्याची कला आहे. हे तंत्र फार सोपे आहे. त्याचं म्हणजे, पहिली गोष्ट, कधीही, अगदी कधीही दुर्लक्ष करायचे नाही. कोणत्याच गोष्टीकडे दुर्लक्ष करायचे नाही. पत्रकाराला कोणत्याही बाबीकडे दुर्लक्ष करून चालत नाही, तो त्याच्या व्यवसायाचा अपमान आहे. त्यानंतर त्याने धक्कादायक, भावना उत्तेजित करण्याची कला अंगी बाळगली पाहिजे. प्रत्येक घडनेतून भय, सनसनाटी, असुरक्षिततेची भावना, सूड अशा भावनांना उठाव दिला पाहिजे.

दुसरी गोष्ट म्हणजे, त्याने आकड्यांची कसरत केली पाहिजे, त्यांना उठाव दिला पाहिजे. खऱ्या आकड्यांची पडताळणी करायला कोण येतंय? समजा आलाच एखादा तावातावाने, तर त्याला सांगायचं, की जिथून आकडेवारी घेतली ते सोर्स गोंधळलेले आहेत आणि ही आकडेवारी अंदाजाने दिलेली आहे. एवीतेवी, वर्तमानपत्रात आजचा विषय उद्या पहिल्या पानावर नसतो आणि आदल्या दिवशीची पहिल्या पानाची बातमी आज आतल्या पानात असते. त्यामुळे कोणाच्याही फारसे लक्षात राहते नाही. कारण शेवटी ती माहिती आहे आणि सतत बदलत असते. नेहमी प्राथमिक क्लृप्ती करावी. म्हणजे 50,000 जणांना फटका बसला असे न म्हणता अर्धा लाख लोकांना फटका असे म्हणावे. ते स्पष्टच जास्त भयावह वाटते. मी वर ते सांगितले आहे. हा कौशल्याचा प्रश्न नाही, हा तंत्राचा प्रश्न आहे. केवळ एक विमान पडले असे म्हणू नका... ते अगदीच निरस, सपाट विधान आहे. असं म्हणा, विमानाचा स्फोट झाला, ते विखरुन पडले किंवा ते कोसळले. माणसे मरत नाहीत, ते ठार होतात, मारले जातात, ........या पद्धतीने पाहिले तर पत्रकार आणि खाटिक यांचे काम एकसारखेच असते. ते विकायचे काम करतात आणि त्यातूनच जनतेचे पोषणही करतात. मात्र पत्रकार असण्याचे काही फायदे आहेत. तुम्ही योग्य त्या माणसांचे संरक्षण करता आणि दुसरे बर्ड फ्लू, स्वाईन फ्लू अशा कसोटीच्या प्रसंगी तुम्हाला अधिक काम असते. लोकही तुमच्याकडे सल्ला किंवा माहिती मागण्यासाठी येतात. (त्यांनी ती नाही मागितली तरी तुम्ही ती देता हा भाग वेगळा.)

तिसरं, नेहमी बातमीत आकडेवीरी, सर्वेक्षणे किंवा टक्केवारी देत जा. कारण त्याचा इतर कोणत्याही गोष्टीपेक्षा अधिक प्रभाव पडतो. आपल्या अगदी लहान वयापासून आपण आकडेवारीवर जगत असतो. केवल वर्णनापेक्षा आकडेवारी केव्हाही उत्तम कारण लोकांना हवा तो अर्थ ते त्यातून काढू शकतात. बाकी काही सांगायची गरज राहत नाही. मात्र आकडे हे अगदीच गुळगुळीत, अगदीच अनघड असतात. आपल्याला हवे ते त्यांच्यामार्फत आपल्याला सांगावे लागते.

चौथी गोष्ट, माणसांना पकडा आणि रस काढण्यासाठी फळांना पिळावे तसे त्यांना पिळून काढा...दुःख, निराशा, आनंद या त्यांच्या भावना कोणताही अपराधभाव, कोणतीही खंत न बाळगता त्यांच्याकडून वदवून घ्या. त्याबद्दल उद्या नका बोलू. सगळे विषय एकात एक गुंफवा. त्यासाठी काही तर्क असलाच पाहिजे असे नाही. एखादा विनोद, एखादा किस्सा, खेळ किंवा युद्ध...मनात कोणतीही भावना बाळगू नका. एखाद्या डॉक्टरप्रमाणेच ती व्यावसायिकवृत्तीची एक सर्वमान्य खूण आहे. काही करू नका...कोणावर आरोप करू नका. ते सगळं इतरांवर सोडा आणि ते असलेच पाहिजेत असे नाही.

थोडक्यात सांगायचे म्हणजेः चांगला पत्रकार होण्यासाठी तुम्ही 1) लोकांना जाणवू न देता त्यांना धक्का द्यायला पाहिजे, 2) गोष्ट फुगवून सांगा, 3) खूप आकडेवारी द्या, ती तपासलेली नसली तरी चालेल, 4) पत्रकार असणे म्हणजे काहीतरी उपयोगी काम करत आहे, याव्यतिरिक्त मनात कोणतीही भावना ठेवू नका. तेव्हा मग तुम्ही सगळ्या जनतेसाठी एक सत्यशोधनाचे यंत्र, एक अपरिहार्य अशी वस्तू बनता.

---------------

Devenez journaliste en 10 minutes  या फ्रेंच ब्लॉगपोस्टचा लेखक दिस्मास यांच्या परवानगीने केलेला हा अनुवाद. सध्याच्या बहुतांश पत्रकारांची, त्यात मीही आहेच, वृत्ती आणि मजबूरी दिस्मास यांनी छान मांडली आहे. मला ते भावले.